Katalog monet Wolnego Miasta Krakowa (1815-1846)

WMK utworzono decyzją kongresu wiedeńskiego w roku 1815. Jego oficjalna nazwa brzmiała: Wolne, Niepodległe i Ściśle Neutralne Miasto Kraków z Okręgiem. Nieoficjalnie państewko to określano Rzeczpospolitą Krakowską. WMK posiadało ustrój konstytucyjny i znajdowało się pod kontrolą („opieką”) Austrii, Rosji i Prus. Mimo to, posiadało spory zakres autonomii wewnętrznej. Władzę ustawodawczą w WMK sprawowało Zgromadzenie Reprezentantów. Przedstawiciele państw zaborczych mieli prawo weta wobec decyzji tego organu. Organ władzy wykonawczej stanowił liczący 12 osób Senat Rządzący, w którego skład wchodzili przedstawiciele Zgromadzenia Reprezentantów, Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz państw zaborczych. Po klęsce powstania listopadowego właśnie oni przejęli pełnię władzy w WMK. Od 1836 do 1846 roku miała miejsce okupacja WMK przez Austrię. Historia WMK zakończyła się w 1846 roku. Po stłumieniu powstania krakowskiego jego obszar został anektowany przez Austrię.

System monetarny do roku 1835

Do końca 1817 roku w Rzeczypospolitej Krakowskiej utrzymywał się system monetarny Księstwa Warszawskiego. W grudniu tego roku Senat Rządzący ogłosił przyjęcie waluty Królestwa Polskiego. W czasie powstania listopadowego do obiegu wszedł z kolei pieniądz powstańczy, bardzo chętnie przyjmowany przez ludność, nie tylko ze względów ekonomicznych, ale również z powodów sentymentalnych. Pieniądze z czasów powstania były przechowywane jako patriotyczne pamiątki.

Monety Wolnego Miasta Krakowa

Dnia 18 września roku 1833 Zgromadzenie Reprezentantów podjęło decyzję o emisji własnych monet WMK. Uchwałę tę motywowano względami ekonomicznymi, jakoby brak własnej monety pozbawiał Wolne Miasto zysków. Była to przyczyna deklarowana, a nie rzeczywista. Jak się potem okazało, łączna emisja trzech nominałów przyniosła WMK stratę w wysokości 222 złotych. Prawdziwy powód miał charakter patriotyczny, nie zaś ekonomiczny. Chodziło o zamanifestowanie polskości Wolnego Miasta Krakowa poprzez ukazanie polskiego orła jako elementu herbu umieszczonego na monetach.

W roku 1835 oraz w pierwszych miesiącach roku 1836 wyemitowano monety WMK o nominałach: 1 złoty, 10 groszy i 5 groszy. Była na nich umieszczona data 1835. Zostały wybite w Wiedniu, w prywatnym zakładzie A. Wappensteina. Mieszkańcy Rzeczypospolitej Krakowskiej zostali poinformowani o tej emisji w obwieszczeniu Senatu Rządzącego z dnia 15 stycznia 1836 roku, w którym władze tłumacząc się brakiem środków finansowych, uzasadniały ograniczenie emisji do trzech zaledwie gatunków monet.

Wszystkie trzy nominały posiadały ten sam schemat ikonograficzny. Na awersie widniał herb WMK. Napis otokowy określał emitenta: WOLNE MIASTO KRAKÓW. Na rewersie, w wieńcu z gałązek dębowych umieszczony był napis strefowy w trzech wierszach określający wartość monety (1 ZŁOTY, 10 GROSZY, 5 GROSZY) i datę 1835.

Przy produkcji monet WMK przyjęto dwa różne wzorce metrologiczne. Złotówki bito przyjmując za podstawę grzywnę kolońską, z kolei 5 i 10-groszówki miały za podstawę grzywnę wiedeńską. Złotówki zawierały 2,703 g czystego srebra, 10-groszówki miały 0,554 g czystego kruszcu, zaś 5-groszówki – 0,277 g.

16 listopada 1846 roku Wolne Miasto Kraków przestało istnieć. Austria dokonała aneksji jego terytorium. Walutą obiegową na tym obszarze stał się pieniądz austriacki. Monety WMK znajdowały się jednak w obiegu jeszczeprzez ponad 13 miesięcy. Do końca roku 1847 miały być wymienione na walutę austriacką.

Trojaki i dwuzłotówki 1835 – antykwaryczne fantazje.

W literaturze numizmatycznej dotyczącej mennictwa WMK można spotkać informację, jakoby oprócz omówionych wyżej nominałów, wybito jeszcze monety próbne: miedziane trojaki oraz srebrne dwuzłotówki – o podobnym rysunku do obiegowych i również z datą 1835. Obiekty tego typu pojawiają się również na aukcjach numizmatycznych. W rzeczywistości nie są to monety próbne, lecz antykwaryczne fantazje z drugiej połowy XIX stulecia. Do rozstrzygnięcia należy kwestia czy zostały one wyprodukowane na potrzeby rynku kolekcjonerskiego, jako pamiątka po Rzeczypospolitej Krakowskiej (wówczas można by nazywać je monetami pamiątkowymi), czy też jest to raczej mistyfikacja mająca wprowadzić w błąd kolekcjonerów.

Dariusz Marzęta