Katalog monet Zaboru Rosyjskiego (1832-1850)

Po upadku powstania listopadowego konstytucja Królestwa Polskiego została zawieszona. W jej miejsce wprowadzono tzw. Statut Organiczny, który miał regulować kwestie ustrojowe do czasu zniesienia stanu wojennego (1833-1856). Instytucje stanowiące przed powstaniem listopadowym o odrębności Królestwa (sejm, wojsko) zostały zniesione. Unię personalną zamieniono na unię realną. Na terytorium Królestwa stacjonowała 100-tysięczna armia rosyjska.

1831-1832: początki

Dzieje mennictwa zaboru rosyjskiego po upadku powstania listopadowego to historia kolejnych kroków zmierzających do unifikacji monetarnej Królestwa Polskiego i imperium rosyjskiego. Już na przełomie 1831 i 1832 roku Rząd Tymczasowy Królestwa podjął decyzję o oddzieleniu Mennicy Warszawskiej od Banku. Jednocześnie zaczęto ściągać z rynku monety powstańcze. Wyjątek stanowiły dukaty powstańcze, które w roku 1832 wyemitowano w liczbie 858. Wszystkie pozostałe nominały miały być bite zgodnie z ordynacją z 1815 roku. Były to mianowicie: grosze, trojaki, dziesięciogroszówki, złotówki, pięciozłotówki i dwudziestopięciozłotówki.

1832-1841: monety dwunominałowe i dwujęzyczne, godło rosyjskie na monetach

W latach 1832-1834 wprowadzono do obiegu monety z rosyjskimi nominałami oraz z podanym w języku polskim przelicznikiem:

- 15 kopiejek/ 1 złoty (moneta srebrna)
- 30 kopiejek/ 2 złote (moneta srebrna)
- ¾ rubla/ 5 złotych (moneta srebrna)
- 1 ½ rubla/ 10 złotych (moneta srebrna)
- 3 ruble/ 20 złotych (moneta złota)

Były to monety rosyjskie z przeznaczeniem dla Królestwa Polskiego i tzw. „ziem zabranych”. Na awersie posiadały godło rosyjskie. Początkowo były emitowane pzez mennicę w Petersburgu. Mennica Warszawska biła bowiem nadal monety zgodne z ordynacją 1815 roku. W roku 1834 wszedł w życie nakaz obligujący Mennicę Warszawską do wstrzymania dotychczasowych emisji srebrnych i bicia monet dwunominałowych. Jeśli chodzi o monety miedziane, mennica miała usunąć ze stempli godło Królestwa Polskiego i zastąpić je godłem rosyjskim oraz zlikwidować przymiotnik „POLSKI”. W roku 1836 w mennicy petersburskiej wybito niewielką liczbę pamiątkowych monet z rodziną cesarską o nominale 1 ½ rubla/ 10 złotych. W maju 1837 roku ogłoszono, że monety powstania listopadowego nie będą przyjmowane w kasach państwowych. Decyzję tę wprowadzono w życie w połowie następnego roku.

1841-1868: ostatnia prosta na drodze do unifikacji

W roku 1841 wprowadzono funt rosyjski o wadze 409,512 g jako podstawę mennictwa w imperium rosyjskim. W związku z tym wstrzymano emisję dotychczas wybijanych monet dwujęzycznych bitych według standardu polsko-rosyjskiego i wprowadzono nowe monety dwujęzyczne bite według nowego standardu:

- 25 kopiejek/ 50 groszy
- 20 kopiejek/ 40 groszy

W 1841 roku rosyjski minister finansów wyraził zgodę na kontynuację emisji monet o nominałach 3, 5 i 10 groszy. Warunkiem było jednak umieszczenie na monetach daty 1840, tak aby nie zachodziła niezgodność z reformą z roku 1841. W roku 1849 zakazano bicia miedzianych 3 groszówek i zobligowano Mennicę Warszawską do emisji miedzianych monet rosyjskich. Tak więc do końca działalności mennicy bito polskie (srebrne) 5 i 10-groszówki oraz miedziane monety rosyjskie z oznaczeniem mennicy „BM” (warszawska moneta). Dnia 1 stycznia 1868 roku mennica warszawska została zamknięta, zaś jej wyposażenie przewieziono do Petersburga.

Dariusz Marzęta