Katalog monet Zaboru Pruskiego (1796-1818)

W ciągu XVIII stulecia Królestwo Prus dołączyło do grona mocarstw europejskich. Fundamentem potęgi państwa stały się obszary zagrabione Austrii i Polsce. W latach 1740-1763 cesarstwo Habsburgów utraciło na rzecz Prus Śląsk. Z kolei w drugiej połowie XVIII wieku – w latach 1772, 1793 i 1795 – Królestwo Prus uczestniczyło we wszystkich trzech rozbiorach Polski. W granicach państwa pruskiego znalazło się 141 tys. km 2 należących wcześniej do Rzeczypospolitej. Obszar ten zamieszkiwało ok. 2,6 mln ludzi. Terytoria te podzielone zostały na prowincje.

- Prusy Wschodnie obejmowały dawne Prusy Książęce oraz Warmię
- Prusy Zachodnie obejmowały dawne Prusy Królewskie bez Warmii. Zostały utworzone z ziem I rozbioru, do których po II rozbiorze został dołączony Gdańsk
- Prusy Południowe obejmowały Wielkopolskę. Powstały z ziem II i częściowo III rozbioru.
- Prusy Nowowschodnie obejmowały Mazowsze. Zostały utworzone z większości ziem III rozbioru

W czasie wojen napoleońskich z ziem zaboru pruskiego utworzono Księstwo Warszawskie. Po ostatecznym upadku Napoleona, w roku 1815 na kongresie wiedeńskim podjęto decyzję o przyznaniu Królestwu Prus części ziem Księstwa Warszawskiego, które nazwano Wielkim Księstwem Poznańskim. Początkowo posiadało ono pewną autonomię. W roku 1848 zostało przekształcone w pruską prowincję.

Specyfika pruskiego systemu menniczego

System menniczy Królestwa Prus charakteryzował się równoległym funkcjonowaniem dwóch kategorii monet. Obok emisji ogólnopaństwowych istniał pieniądz regionalny. Te same mennice pruskie biły równolegle monety państwowe (talary i ich frakcje) oraz monety regionalne dla poszczególnych prowincji, odzwierciedlające lokalną specyfikę. Cechy pieniądza regionalnego to: nominał, stopa mennicza, napisy na monetach. Mennice pruskie posiadały oznaczenia literowe umieszczane na monetach:

- Berlin – A lub b. z.
- Wrocław – B
- Kleve – C lub b. z.
- Esens – b. z.
- Aurich – D
- Królewiec – E
- Magdeburg – F
- Szczecin – G

Mennictwo Prus Wschodnich i Zachodnich

Prusy Wschodnie i Prusy Zachodnie znajdowały się w unii monetarnej. W czasach rządów Fryderyka II (1740-1786), Fryderyka Wilhelma II (1786-1797) i Fryderyka Wilhelma III (1797-1840) kontynuowano tam mennictwo dawnych Prus Książęcych. Emisje za czasów Fryderyka II obejmowały:

- szelągi
- grosze
- 2 grosze
- 3 grosze
- 6 groszy
- 18 groszy

Mennictwo Prus Południowych i Nowowschodnich

W czasach gdy na tronie Królestwa Prus zasiadał Fryderyka Wilhelma II mennice berlińska, wrocławska i królewiecka emitowały monety dla Prus Południowych i Nowowschodnich monety miedziane:

- szelągi
- półgrosze
- grosze
- trojaki

Posiadały one standard zbliżony do stopy polskiej z czasów Stanisława Augusta. Pierwsze bicia nie posiadały nazwy właściwej prowincji. Na trojakach widniał napis GROSSUS BORUSSIAE TRIPLEX, na półgroszach zaś – REGNI BORUSS. W kolejnych emisjach napisy te zostały skorygowane. Mimo iż monety były przeznaczone do obiegu w Prusach Południowych i Nowowschodnich, w poprawionej wersji miały napis oznaczający tylko tę pierwszą prowincję: BORUS(iae) MERID(ionalis), czyli Prusy Południowe. Omawiane monety wybito z datami 1796, 1797 i 1798. Ta ostatnia występuje na groszach i prawdopodobnie została tam umieszczona omyłkowo. Fryderyk Wilhelm II zmarł bowiem w roku 1797.

Szelągi gdańskie

Na początku XIX wieku Gdańszczanie zaczęli odczuwać brak w obiegu monety zdawkowej. W związku z tym zwrócili się do władz pruskich z wnioskiem o pozwolenie na emisję szelągów. Prośbę swą uzasadniali tradycyjnymi przywilejami przysługującymi miastu. Władze pruskie rozpatrzyły prośbę pozytywnie. Szelągi miały być jednak bite nie w mieście nad Motławą lecz w Belinie. Na awersie gdańskich szelągów widniał ukoronowany monogram „FW” króla Fryderyka Wilhelma III. Na rewersie zaś umieszczono napis: I/ DANZIG/ SCHILLING/ 1801/ A.

Mennictwo Wielkiego Księstwa Poznańskiego

Monety dla Wielkiego Księstwa Poznańskiego bito w latach 1816 i 1817. Były to czasy rządów Fryderyka Wilhelma III. Emisja miedzianych groszy i trojaków została powierzona mennicom w Berlinie (A) i Wrocławiu (B). Emisje Wielkiego Księstwa Poznańskiego odnosiły się do monet Księstwa Warszawskiego . Jednocześnie odpowiadały one wartości 1/180 i 1/60 talara, o czym informowały napisy na monetach.

Dariusz Marzęta