Katalog monet Michała Korybuta (1669-1673)

Michał Korybut Wiśniowiecki panował w latach 1669-1673. Drugi człon jego imienia, Korybut to nazwa herbu rodowego. Urodził się 31 maja 1640 roku w Białym Kamieniu. Jego ojcem był słynny „Jarema” – Jeremi Wiśniowiecki. Po śmierci ojca w 1651 roku Michał wychowywał się na dworach wielkich magnatów: królewicza Karola Ferdynanda Wazy (biskupa wrocławskiego), a następnie Jana Sobiepana Zamoyskiego. Stamtąd trafił na dwór samego króla. W momencie abdykacji Jana Kazimierza liczył sobie 18 lat i nie posiadał większych ambicji politycznych. Był co prawda dobrze wykształcony, znał osiem języków, nie miał jednak zdolności przywódczych. Mimo to wysunięto jego kandydaturę do tronu. Ku zaskoczeniu samego Michała poparły go szerokie rzesze szlacheckie. Po pierwsze szła za nim sława ojca, po drugie zaś, był jedynym kandydatem polskim (pozostali pretendenci do tronu byli obcokrajowcami). 19 czerwca roku 1669 został wybrany na króla. Uroczystość koronacji odbyła się 29 września. Panowanie Michała Korybuta Wiśniowieckiego zostało zdominowane przez dwa wydarzenia: rywalizację stronnictw malkontentów i regalistów oraz wojnę z Turcją. Walka dwóch dominujących ugrupowań magnackich postawiła Rzeczpospolitą na krawędzi wojny domowej. Kraj w coraz większym stopniu pogrążał się w anarchii. Tymczasem w 1672 roku Turcja rozpoczęła działania wojenne, a następnie zdobyła „twierdzę nie do zdobycia” Kamieniec Podolski. Polska podpisała upokarzający pokój w Buczaczu, na mocy którego utraciła olbrzymie obszary na Wschodzie oraz zobowiązywała się płacić Turcji haracz, co stawiało Rzeczpospolitą na pozycji tureckiego lenna. Na początku 1673 roku obradował sejm pacyfikacyjny, na którym doszło do pogodzenia malkontentów z regalistami. Podjęto również decyzję o odmowie ratyfikacji pokoju podpisanego w Buczaczu. Polska rozpoczęła przygotowania do wojny z Turcją. Kilka miesięcy później Michał Korybut już nie żył. Zmarł 10 listopada 1673 roku. Na ocenę jego panowania cień rzuca złośliwa propaganda obozu malkontentów, która często brana jest za dobrą monetę. W rzeczywistości ocena ta powinna być wyważona i uwzględniająca fakt iż możliwości działania króla w latach 1669-1673 były bardzo ograniczone.

Zamknięcie mennic koronnych

Tuż po abdykacji Jana Kazimierza w 1668 roku sejm podjął decyzję o zamknięciu wszystkich mennic koronnych i litewskich. W roku 1669 sejm podtrzymał tę decyzję, zezwalając jednocześnie na produkcję menniczą Gdańska, Torunia i Elbląga. Było to efektem skutecznej akcji reprezentantów miast pruskich, które pozbyły się konkurencji, same zaś rozwinęły na dużą skalę produkcję menniczą, bijąc zwłaszcza przynoszące duże zyski bilonowe szelągi.

Sytuacja monetarna w Rzeczypospolitej. Mennictwo koronne

W momencie objęcia tronu przez Michała Korybuta stosunki monetarne w Rzeczypospolitej wymagały głębokiej naprawy. Kraj był zalany podwartościową monetą emitowaną w czasach Jana Kazimierza. Rynek pieniężny zdominowały złotówki zwane „tymfami” oraz miedziane szelągi „boratynki”. Ich wzajemny kurs ustabilizował się na poziomie 90 szelągów za złotówkę. Powszechnie zdawano sobie sprawę z konieczności przeprowadzenia reform. Już w pactach conventach opracowanych dla Michała Korybuta znalazł się punkt nakładający na przyszłego króla obowiązek ściągnięcia z obiegu tymfów i boratynek oraz zasadniczą reformę systemu monetarnego na sejmie koronacyjnym. Zadanie okazało się jednak niewykonalne.

Z konieczności reform zdawał sobie sprawę również podskarbi wielki koronny Jan Andrzej Morsztyn. W roku 1671 zlecił on Michałowi Hodermanowi – probierzowi niedziałającej już od trzech lat mennicy bydgoskiej – wybicie próbnych złotówek o wartości 1/3 talara. Były to monety o wadze 9,52 g, zawierające 7,14 g czystego srebra. Podskarbi liczył na to, że sejm zatwierdzi ich produkcję. Tak się jednak nie stało. Sejm nie podjął żadnych decyzji w tej kwestii gdyż został zerwany. Mennice koronne do końca panowania Michał Korybuta pozostały zamknięte. Śladem mennictwa państwowego tego okresu są jedynie wspomniane próbne złotówki z roku 1671 oraz próbne dwudukaty z tego samego roku.

Mennictwo miejskie – Gdańsk, Toruń i Elbląg

Decyzją rady miejskiej z dnia 15 maja 1670 roku mennica gdańska rozpoczęła emisję szelągów oraz monet złotych. Mennicą kierował wówczas Daniel Lesse, probierzem był Christian Schirmer, zaś funkcję rytownika pełnił jeden z najwybitniejszych medalierów epoki baroku, Jan Hoehn młodszy. Znane jest jeszcze nazwisko mincerza Daniela Lagatza. Szelągi gdańskie z tego okresu posiadają datę 1670. Miały one niską próbę srebra – 1,5 łuta. Ich średnia waga to 0,71 g. W roku 1673, na wniosek rady miejskiej, gdański probierz Christian Schirmer zbadał znajdujące się w obiegu szelągi toruńskie. Okazało się, że zawierają one o 23% mniej czystego srebra niż gdańskie. Dukaty były bite w latach 1670 (z poprawioną na stemplu datą 69/70), 1672 i 1673. Na dwudukatach nie został umieszczony rok. Obydwa złote nominały bito tradycyjnie z 23,5-karatowego złota.

***

W latach 1668-1672 mennicę toruńską dzierżawił Henryk Sievert. Bił on bilonowe szelągi z datą 1671. Znane są też dwa egzemplarze złotych monet z tego roku z inicjałami HS. Jedna (ze zbioru E. Hutten-Czapskiego) ma wagę dwóch dukatów, druga (znajdująca się niegdyś w zbiorze Potockich) waży trzy dukaty.

Kolejnym dzierżawcą mennicy toruńskiej – od 30 maja 1672 roku – został Hans Daniel Lauer. Bił on pod stemplem Michała Korybuta bilonowe szelągi bez daty, również po śmierci króla (prawdopodobnie do roku 1676).

***

W mennicy elbląskiej kierowanej przez Krzysztofa Schulza – podobnie jak w Gdańsku i Toruniu – bito przede wszystkim bilonowe szelągi: 1671, 1672, 1673 oraz bez daty. Ponadto mennica wypuściła niewielką liczbę monet złotych. W roku 1671 wyemitowano dukaty, zaś w roku 1672 –  dukaty, dwudukaty i monety o wadze trzech dukatów (do ich produkcji użyto stempli dwudukatówek). Nie są jasne okoliczności bicia talarów i półtalarów, o których brak jakichkolwiek informacji źródłowych, pierwsze zaś wzmianki na ich temat pochodzą z roku 1725.

Dariusz Marzęta