Katalog monet Wolnego Miasta Gdańsk (1808-1812)

Historia Wolnego Miasta Gdańska w XIX stuleciu trwała zaledwie 7 lat. Jej ramy stanowiły dwa oblężenia: francuskie u progu powstania i prusko-rosyjskie u schyłku istnienia. W roku 1793 w wyniku drugiego rozbioru Polski Gdańsk znalazł się w zaborze pruskim. Trzynaście lat później, w roku 1806 Prusy włączyły się do wojny z Napoleonem w ramach kolejnej koalicji antyfrancuskiej. Armie pruskie zostały rozbite, zaś Gdańsk poddał się Francuzom po ponad dwumiesięcznym oblężeniu (Prusacy wycofując się zrabowali z kasy miejskiej 2 mln franków). W konsekwencji na mocy pokoju w Tylży Gdańsk został oderwany od Królestwa Prus. 9 lipca 1807 roku do życia powołano Wolne Miasto Gdańsk. Jego powstanie proklamowano 21 lipca 1807 roku. Było ono de facto protektoratem francuskim. Najpierw zostało obłożone kontrybucją w wysokości 20 mln franków, a następnie zostało zmuszone do ponoszenia kosztów utrzymania francuskiego garnizonu i prowadzenia prac fortyfikacyjnych. Z kolei blokada kontynentalna odcięła główne źródło dochodów Gdańska jaki stanowił dotąd eksport zboża do Wielkiej Brytanii. Jedno z najbogatszych niegdyś miast europejskich teraz stało się biedne. Kres istnieniu WMG położyło kolejne długotrwałe oblężenie, tym razem przez wojska prusko-rosyjskie. Po niemal rocznym oblężeniu miasto poddało się 2 stycznia 1814 roku. WMG faktycznie przestało istnieć. Podczas obrad kongresu wiedeńskiego w roku 1815 została podjęta oficjalna decyzja o likwidacji Wolnego Miasta Gdańska i włączeniu jego obszaru do Królestwa Prus.

System monetarny WMG

W kwietniu 1808 roku Rada Miejska podjęła decyzję o uruchomieniu mennicy WMG. Towarzyszył jej zakaz wywozu złota i srebra z miasta. Ponadto ustalono kurs talara pruskiego na 20 szóstaków. Na podstawie tej relacji można było określić kursy innych nominałów znajdujących się w obiegu. Podstawą systemu monetarnego WMG stał się obrachunkowy gulden gdański (równy 5 szóstakom lub 30 groszom lub 90 szelągom). Waluta gdańska oparta na kursach rynkowych poszczególnych nominałów została oderwana od systemu monetarnego Prus.

Historia mennicy

Mennica została uruchomiona pod koniec 1808 roku w dawnej odlewni miejskiej. Na kierownika zakładu wybrano Jana Ludwika Meyera, złotnika gdańskiego. Na monetach bitych pod jego kierownictwem był umieszczany jego inicjał „M”. Probierzem mennicy gdańskiej został Jan Leonhard Schuler. Mennica Wolnego Miasta Gdańska pracowała od końca 1808 roku i w roku następnym. Biła miedziane szelągi z datą 1808 oraz grosze z datą 1809. W okresie tym powstały również próbne szóstaki, które jednak nie uzyskały aprobaty Rady Miejskiej. W roku 1811 nastąpiła przerwa w działalności mennicy. Zakład został bowiem przejęty przez wojska francuskie i zamieniony na warsztat artyleryjski. W roku 1812 mennicę uruchomiono po raz drugi. Zarząd ponownie objął Jan Ludwik Meyer. Tym razem jednak nie jako kierownik zatrudniony przez Radę Miejską, lecz jako dzierżawca zakładu. W okresie tym, podobnie jak w poprzednim, bito jedynie szelągi i grosze (z datą 1812). Mennicę zamknięto w 1813 roku.

Emisje Wolnego Miasta Gdańska

Z roku 1808 pochodzą próbne odbitki szelągów, które poprzedziły normalną emisję. Wielkość produkcji szelągów z datą 1808 jest nieznana. Z kolei w roku 1812 wybito ok. 1 170 000 sztuk. Stemplami szelągów obiegowych wybito również niewielką liczbę monet kolekcjonerskich z czystego srebra (1808 i 1812) oraz złota (1808). Jednym z elementów rysunku szelągów był umieszczony na awersie herb miasta. Standardowo przedstawiony herb Gdańska wygląda następująco: na czerwonym polu złota korona, pod nią dwa równoramienne srebrne krzyże w słup. Korona stanowi integralny element godła i powinna być przedstawiana wraz z krzyżami w tarczy. Otóż na szelągach Wolnego Miasta Gdańska korona została umieszczona nad tarczą herbową, co jest ewidentnym błędem heraldycznym.

Wielkość emisji groszy z lat 1809 i 1812 wyniosła 900 000 sztuk. Herb Gdańska przedstawiony na groszach – w bardziej rozbudowanej wersji, z trzymaczami – nie powtarza omówionego wyżej błędu heraldycznego. Podobnie jak w przypadku szelągów, niewielka liczba odbitek została wykonana w czystym srebrze (1809 i 1812) oraz złocie (1812).

Dwukrotnie, w latach 1808 i 1809, deputacja mennicza wnioskowała w Radzie Miejskiej o rozpoczęcie produkcji szóstaków. Do wniosków były dołączone monety próbne – szóstaki z nominałem wyrażonym stosunkiem do obrachunkowego guldena: 5 EINEN DANZIGER GULDEN, czyli gdańskiego guldena. Gulden to, jak pamiętamy, 30 groszy. A więc z 30 groszy to 6 groszy, czyli szóstak. Obydwa wnioski deputacji menniczej nie weszły w fazę realizacji. Szóstaki pozostały więc jedynie monetami próbnymi. Na szóstakach z roku 1808 podobnie jak na szelągach herb Gdańska przedstawiono z błędem. Został on wyeliminowany na kolejnej wersji, z roku 1809, gdzie koronę umieszczono w tarczy herbowej.

Po likwidacji WMG monety gdańskie pozostawały w obiegu jeszcze przez 8 lat. Ostatecznie zostały wycofane i zastąpione monetą pruską w roku 1821.

Dariusz Marzęta