Katalog monet Zaboru Austriackiego (1774-1794)

Ruś Halicka i Włodzimierska została przyłączona do Polski przez Kazimierza Wielkiego w XIV wieku stając się na długie stulecia jedną z najważniejszych polskich krain. W roku 1772 miał miejsce pierwszy rozbiór Polski. Jednym z państw zaborczych była Austria, która z ziem odebranych Polsce utworzyła Królestwo Galicji i Lodomerii. „Galicja” była zlatynizowaną formą nazwy Księstwa Halickiego, „Lodomeria” pochodziła zaś od Księstwa Włodzimierskiego. Cesarzowa Maria Teresa obok innych tytułów nosiła więc dodatkowy, jako królowa Galicji i Lodomerii.

Monety austriackie bite dla Galicji

W 1774 roku w mennicy w Smolniku wybito miedziane szelągi przeznaczone do obiegu w Galicji. Z kolei w latach 1775-1777 mennica wiedeńska wyemitowała monety o nominałach 15 krajcarów i 30 krajcarów, co odpowiadało monetom jedno- i dwuzłotowym (30 i 60 groszy miedzianych). Ich przeznaczeniem był – podobnie jak szelągów – obieg na obszarze Galicji. Na wymienionych monetach pod koroną została umieszczona wielopolowa tarcza zawierająca następujące herby:
- Galicji (trzy złote korony w błękitnym polu)
- Lodomerii (dwie srebrno-czerwone szachowane belki w błękitnym polu)
- w tarczy sercowej herb Habsburgów w tarczy sercowej (na czerwonym tle srebrny pas)
- orzełek u dołu, który miał nawiązywać do herbów Księstwa Oświęcimskiego i Księstwa Zatorskiego.

Ponadto na monetach srebrnych w napisie otokowym na awersie tytulatura Marii Teresy odnosił się również do Królestwa Galicji i Lodomerii: M(aria) THERESIA D(ei) G(ratia) R(omanorum) I(mperatrix) HU(ngariae) O(hemiae) GA(liciae) LO(domeriae)  REG(ina).

„DVX OSW(atimensis) ZAT(oriae)”

Tytulatura umieszczona na rewersie monet srebrnych – (…) DVX OSW ZAT (…) oraz orzełek u dołu tarczy herbowej sugerują, że zarówno szelągi, jak i monety o nominałach 15 i 30 krajcarów zostały wybite dla księstw oświęcimskiego i zatorskiego ewentualnie dla księstwa oświęcimsko-zatorskiego. Nie jest to zgodne z prawdą, mimo iż ten błędny pogląd można niekiedy odnaleźć zarówno w literaturze, jak i w opisach aukcyjnych. Nie reaktywowano bowiem ani księstwa oświęcimsko-zatorskiego, ani też nie utworzono analogicznych jednostek administracyjnych, które uzasadniałyby ten pogląd. Tytulatura na monetach była więc bez pokrycia.

Monety wojskowe bite dla Galicji 1794

W roku 1794 zostały wybite monety miedziane o nominałach 1 grosz i 3 grosze. Odnosiły się one do polskiego systemu monetarnego. Świadczyły o tym zarówno nominały, jak i stopa mennicza. Austriacy – obawiając się utraty zagrabionych Polsce obszarów – chcieli w ten sposób zademonstrować przyjazne uczucia dla Polaków. Monety te były przeznaczone jako żołd dla wojska wysłanego do tłumienia powstania kościuszkowskiego. O ich wojskowym przeznaczeniu informował napis na awersie umieszczony wokół cesarskiego orła nad sztandarami: MONET(a) AER(ea) EXERCIT(us) CAES(arei) REG(alis). Władze austriackie przygotowały również stemple do emisji monet o nominale 6 groszy. Wobec upadku powstania kościuszkowskiego nie doszło jednak do emisji tego nominału. Do naszych czasów zachowało się kilka egzemplarzy próbnych.

Dariusz Marzęta